Over Gebouwd Water

Het klimaat verandert. Steeds vaker veroorzaken heftige regenbuien problemen in de stad. Riolen kunnen al het water maar moeilijk verstouwen, met wateroverlast en schade tot gevolg.

Aantrekkelijke steden die bij neerslag en droogte optimaal functioneren, zijn essentieel! Sterker nog, ze dienen zo ingericht te zijn dat de extremen van klimaatverandering worden benut om bij verschillende seizoenen optimaal om te gaan met het beschikbare water. Maar effectieve maatregelen zijn duur. En de gemeenten en de waterschappen beseffen dat het steeds intensiever inzetten van technische middelen geen goede strategie is. Alleen de gemeente Rotterdam spendeert jaarlijks al 300 miljoen euro aan de vervanging en uitbreiding van het rioolstelsel. Bij ongewijzigd beleid zal dit bedrag alleen maar groeien.

In nieuwe wijken zijn er veel alternatieve oplossingen voorhanden om het regenwater op te vangen. Voldoende oppervlaktewater en infiltratieoplossingen behoren inmiddels tot het standaard repertoire om de voeten droog te houden. Maar hoe dit te verwezenlijken in de oudere stadswijken? Dergelijke oplossingen vergen immers veel openbare ruimte en die is in deze wijken niet voorhanden. Het team Gebouwd Water onderzoekt de mogelijkheden voor deze wijken. En ze onderzoekt hoe het waterweerbaarder maken van de stadswijken aanleiding kan zijn voor een gehele kwaliteitsverbetering van de wijk. Hoe kunnen de investeringen die anders opgaan aan vergroting van riolering en technische hulpmiddelen bij een slimmere aanpak worden ingezet voor de verbetering van de wijk? Kortom; hoe maken we de stadswijken slimmer watersensitief?

Maatschappelijke verantwoordelijkheid van de creatieve industrie

De BNA Kring Rijnmond heeft de ambitie de maatschappelijke relevantie van architecten en stedebouwkundigen te tonen. Uit een Open Oproep van de Kring Rijnmond is een collectief van negen architectenbureaus ontstaan dat middels ontwerpend onderzoek zoekt naar adequate voorstellen om het watervraagstuk op te lossen in combinatie met een structurele verbetering van de wijk. De waterproblematiek is een actueel onderwerp dat appelleert aan de sterke punten van de Nederlandse economie. Zo spreken drie ministeries in de campagne ‘Convergerende Stromen’ de ambitie uit om een internationale campagne op te zetten voor de aanpak van wateroverlast. BNA Kring Rijnmond ziet dit thema als uitgelezen kans om de kracht van de Creatieve Industrie te tonen in de aanpak van actuele thema’s.

In een vooronderzoek hebben wij onderzocht in welke mate deze opgave passend is voor ons. Wij hebben gesproken met veel deskundigen bij betrokken instanties als waterschappen, gemeente en corporaties. Wij constateerden uit deze gesprekken dat er bij deze organisaties veel kennis is over het watervraagstuk, maar dat het ontbrak aan de skills om een integraal plan voor de stadswijken te realiseren. In deze stadswijken, waar meer dan 50% van het oppervlak particulier eigendom is, kunnen geen grootschalige oplossingen van bovenaf geredigeerd worden. De inzet van bewoners, eigenaren en andere betrokkenen is essentieel bij het slagen van deze plannen. Wij beseften dat ons ontwerpteam in deze opgave, naast haar ontwerpvaardigheden, een cruciale taak heeft als katalysator tussen de instanties en de bewoners. Exact de opgave die wij zochten om de kracht van architecten in een actueel thema te tonen.

Doel van het onderzoek

Middels ontwerpend onderzoek willen wij aantonen dat het aanpakken van wateroverlast gecombineerd kan worden met het verbeteren van de hele sociaal-ruimtelijke structuur van de wijk. Geld dat nu nog geïnvesteerd wordt in extra techniek kan met een andere, meer integrale aanpak ten goede komen aan de wijk.
Het niet hoeven afvoeren van overtollig water bespaart veel geld, het hergebruiken van water ook. Er zijn vele oplossingen denkbaar die een vermindering van wateroverlast combineert met het verbeteren van de kwaliteit van de wijk. Denk bijvoorbeeld aan herinrichting van de openbare ruimte met het bespaarde ‘watergeld’, lagere maandlasten of een verbetering van de eigen woning.
Het is niet onze intentie nieuwe uitvindingen te bedenken. Er is reeds een groot scala aan bestaande oplossingen. Belangrijker is de juiste mix aan oplossingen te vinden en de bewoners te betrekken bij de plannen. Want de inzet van de bewoners is essentieel, zo heeft ons vooronderzoek uitgewezen. Een groot deel van de te nemen maatregelen ligt immers op het private terrein.
Het is daarom noodzaak om een werkmethode te ontwikkelen waar zowel met instanties als gemeente, waterschappen en corporaties wordt samengewerkt als met de bewoners, scholen, huiseigenaren en actieve wijkorganisaties. Top-down werken gaat hier samen met bottum-up faciliteren.

Er zijn al veel onderzoeken naar hoe water vastgehouden wordt in de openbare ruimte maar deze onderzoeken richten zich vaak op grootschalige stedelijke oplossingen. Ons onderzoek richt zich met name op de bebouwing en zijn directe omgeving: daken, private tuinen en semi-openbare gebieden. Vooral hier is nog een wereld te winnen.
Wij willen aan de hand van ontwerpend onderzoek strategieën ontwikkelen voor het vasthouden van water in de wijk. Welke kansen biedt dit vastgehouden water en welke mogelijkheden worden ontsloten voor de wijk en haar bewoners? Is het bijvoorbeeld mogelijk om de kosten -en batenstructuur op een andere manier in te zetten?

In aansluiting op onze maatschappelijke ambities, is het onze doelstelling dat de resultaten van ons ontwerpend onderzoek als inspiratie dienen voor stadswijken in andere Nederlandse en buitenlandse steden. Wij willen daarom actief de resultaten uitwerken voor een brede inzet. Met de resultaten zouden we willen meewerken aan de campagne Convergerende Stromen van de Nederlandse ministeries.